SUBSTANCJE UZALEŻNIAJĄCE
Pięć najbardziej uzależniających substancji
W 2007 roku badacz substancji psychoaktywnych i psychiatra z Imperial College London wraz ze swoim zespołem ds. uzależnień opublikowali w prestiżowym tygodniku naukowym „The Lancet” wyniki pracy, w której podjęli się porównania danych naukowych oraz relacji osób uzależnionych w celu określenia pięciu najbardziej uzależniających substancji. Wzięli pod uwagę czynniki takie jak: przyjemność, zależność psychologiczną oraz zależność fizyczną. Każdą z substancji oceniano w skali od 0 do 3, gdzie 0 to najmniejsze ryzyko uzależnienia, a 3 to największe. Najbardziej uzależniającą okazała się być heroina. Na drugim miejscu znalazła się kokaina, a zaraz za nią nikotyna. Przedostatnie znalazły się barbiturany, zaś najmniej uzależniający okazał się być wbrew obiegowym opiniom alkohol.
Heroina
W przypadku podania dożylnego działanie przeciwbólowe heroiny jest od trzech do pięciu razy silniejsze niż morfiny, ale też krótsze. Jest ona silnym agonistą wszystkich trzech typów receptorów opioidowych. Dzięki grupom acetylowym heroina szybciej niż morfina przekracza barierę krew-mózg. W mózgu jest enzymatycznie metabolizowana do aktywnych terapeutycznie morfiny oraz 6-mono-acetylo-morfin. Przyjmowana jest zazwyczaj dożylnie lub donosowo poprzez wdychanie jej podgrzanych oparów. Efektami działania heroiny jest zniesienie odczuwania bólu, depresyjny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy (w szczególności ośrodek oddechowy), euforia, apatia, senność, zwężone źrenice, spowolnienie perystaltyki jelit i żołądka, skurczenie zwieraczy. Przez swoje działanie przeciwbólowe może ona maskować rozwój choroby, która zostanie zauważona dopiero w późnym stadium zaawansowania. U kobiet powoduje zaburzenia cyklu menstruacyjnego, aż do zaniku miesiączki włącznie. Stosowanie heroiny w czasie ciąży może prowadzić do poronienia, oddzielenia łożyska, obumarcia płodu, zaburzeń oddychania, wad wrodzonych, zakażeń, opóźnień w rozwoju i wzroście płodu. U noworodków kobiet stosujących heroinę występuje zespół abstynencyjny, mają mniejszą wagę ciała i wzrost oraz są bardziej narażone na nagłą śmierć podczas snu. Uzależnienie od heroiny określa się heroinizmem. Zażycie nawet pierwszej dawki może prowadzić do pojawienia się uzależnienia psychicznego, czyli niemożliwej do opanowania chęci ponownego zażycia substancji. Uzależnienie psychiczne potęguje się wraz z zażyciem kolejnych dawek. Stopniowo dochodzi również do uzależnienia fizjologicznego. Szybkość i siła uzależnienia się jednostki są zindywidualizowane, zależne od sytuacji życiowej oraz przyczyny, która skłoniła daną osobę do sięgnięcia po narkotyk. Jeśli dla kogoś zażycie narkotyku było próbą ucieczki od rzeczywistości, wtedy najpewniej sięgnie po niego po raz kolejny i będzie próbował go zdobyć bez względu na normy prawne i moralne. W przypadku uzależnienia fizycznego odstawienie heroiny skutkuje wystąpieniem reakcji abstynencyjnej, której objawami są drżenie mięśni, wymioty, biegunka, ból kości porównywany do „łamania”. W skrajnych przypadkach występuje zapaść, która może się skończyć nawet śmiercią. Uzależniony od heroiny jest skupiony wyłącznie na zdobyciu substancji, co prowadzi do zaniedbania swojego wyglądu, zdrowia, higieny oraz innych spraw wymagających zaangażowania, trzeźwości umysłowej i koncentracji. Przedawkowanie heroiny objawia się spowolnieniem pracy serca, zaburzeniami oddychania i utratą przytomności. W przypadkach ciężkich zatruć można stosować nalokson jako odtrutkę. Śmierć w wyniku przedawkowania jest najczęściej spowodowana depresją ośrodka oddechowego w mózgu. (zmniejszenie minutowej objętości oddechowej poprzez zmniejszenie częstości oddechów) oraz/lub zmniejszenie objętości oddechowej.
Kokaina
Kokaina jest substancją o właściwościach pobudzających. Jest pozyskiwana z liści krasnodrzewu pospolitego (Erythroxylon coca), który pierwotnie porastał tereny Andów w Ameryce Południowej. Jej zażycie powoduje wychwyt zwrotny noradrenaliny przez neurony ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, co z kolei powoduje silny skurcz naczyń krwionośnych i wzrost ciśnienia tętniczego, rozkurcz mięśniówki oskrzeli, rozszerzenie źrenic, zahamowanie perystaltyki układu pokarmowego, zahamowanie wydzielania śliny przez gruczoły. Ponadto następuje zahamowanie wychwytu zwrotnego dopaminy, co objawia się w mniejszych dawkach pobudzeniem psychoruchowym, uczuciem euforii i omamami. W większych dawkach następuje depresja ośrodkowego układu oddechowego w pniu mózgu, wzrost ciśnienia tętniczego i zaburzenia rytmu serca, prowadzące do takich chorób jak: miażdżyca, choroba wieńcowa, niewydolność mięśnia sercowego czy nadczynność tarczycy. Zażycie kokainy może odbywać się poprzez żucie liści, picie zaparzonych liści, wciąganie nosem, ustami, wstrzykiwanie lub palenie. Kokaina ma dodatni wpływ na poziom dopaminy odpowiedzialnej za ośrodki przyjemności w mózgu. Zmniejsza niepokój, zwiększa poczucie pewności siebie – szczególnie w kontaktach międzyludzkich. Przy większych dawkach kokainy mogą wystąpić halucynacje i paranoje przypominające objawy schizofrenii. Szczególnie niebezpieczne jest jednak tworzenie się pozytywnych, długoterminowych, jaskrawych wspomnień związanych z zażyciem substancji, co zwiększa prawdopodobieństwo ponownego sięgnięcia po nią. Ponadto po okresie euforii następuje natomiast okres złego samopoczucia. Niektórzy nie są w stanie powstrzymać się od zażycia kolejnej dawki, jeszcze zanim pierwsza skończy działać. Silne uzależnienie psychiczne powoduje stopniowe zwiększanie dawek, przy ignorowaniu negatywnych efektów, czy niebezpieczeństw związanych z przyjmowaniem tej substancji. Inne negatywne konsekwencje zażywania kokainy to: zaburzenia osobowości, depresja z próbami samobójczymi, psychoza pokokainowa, krwawienie z nosa, zniszczenie błony śluzowej, przedziurawienie przegrody nosowej, aseptyczna martwica przegrody nosowej. Ponadto: kaszel, chrypka, duszności, trudności z donoszeniem ciąży i zwiększona umieralność płodów u matek zażywających tę substancję. Dożylne wstrzyknięcie już 20mg kokainy kończy się śmiercią poprzez uduszenie spowodowaną porażeniem ośrodka oddechowego. Przed tym występują objawy zatrucia ostrego, czyli: drgawki, podwyższone ciśnienie krwi, kołatanie serca, zablokowanie ośrodka oddechowego zlokalizowanego w mózgu, napady szału z jednoczesnym zamroczeniem. Po jakimś czasie następuje senność, znużenie, a w końcu utrata świadomości, co dodatkowo sprzyja ustaniu czynności oddechowej. Do zewnętrznych objawów zażycia kokainy należą: nadpobudliwość, wzmożona aktywność, pobudzenie seksualne, zwiększona rozmowność, towarzyskość, pewność siebie oraz rozszerzone źrenice słabo reagujące na światło.
Nikotyna
Nikotyna jest dość silną neurotoksyną naturalnie występującą w liściach i korzeniach tytoniu szlachetnego (Nicotiana tabacum). W mieszankach z innymi związkami znajduje zastosowanie jako środek owadobójczy. Nikotyna jest silnym agonistą receptorów N-acetylocholinowych, a w niskich dawkach (1-3mg) wykazuje działanie stymulujące, stąd palenie tytoniu sprawia przyjemność. Wiąże się trwale i blokuje działanie kilkudziesięciu różnego rodzaju enzymów. Wzmożone wydzielanie adrenaliny objawia się przyspieszonym biciem serca, rozszerzonymi źrenicami, zanikiem bólu i głodu. W większych dawkach następuje trwałe zablokowanie działania układu nerwowego, gdyż wiąże się ona trwale z receptorami nikotynowymi w komórkach nerwowych zaburzając ich metabolizm. To skutkuje pojawieniem się uczucia lekkości, zmianą postrzegania otoczenia, światłowstrętem, zmęczeniem, brakiem energii, uczuciem oderwania od rzeczywistości, myślotokiem, wymiotami i biegunką. W jeszcze większych dawkach może wywoływać halucynacje (najczęściej czarno-białe wizjonerskie obrazy), zamroczenie pola widzenia, drgawki, utratę przytomności i zgon. W przypadku uzależnienia od nikotyny abstynencja powoduje głód nikotynowy, trudności w koncentracji, bezsenność lub nadmierną senność, agresję, frustrację, depresję, drażliwość, lęk czy niepokój. Pojawić się mogą również dolegliwości somatyczne takie jak: wzrost apetytu, zwiększona masa ciała, zwolnienie akcji serca, spadek ciśnienia, bóle głowy, dolegliwości żołądkowe. Najsilniejsze są z reguły w ciągu 1 tygodnia, a większość z nich ustępuje po upływie 3-4 tygodni od zaprzestania palenia. Dłużej utrzymywać może się jedynie zwiększony apetyt i chęć zapalenia.
Barbiturany
Tą potoczną nazwą określa się pochodne kwasu barbituranowego. Były powszechnie używane w latach 50, 60 i 70 XX wieku ze względu na ich działanie znieczulające, jako środki nasenne oraz przeciwpadaczkowe. Spośród nich najbardziej znane są fenobarbital (Luminal, stosowany również obecnie) oraz cyklobarbital (Fanadorm stosowany do dziś tylko w Rosji). W latach 70 substancje te często były nadużywane jako środki odurzające. Barbiturany powodują zmniejszenie pobudliwości receptorów na bodźce. Mają wpływ na przewodnictwo sodowe i wapniowe, tłumią neurony tworu siatkowego i kory mózgowej, hamują wchłanianie sodu i glukozy w kanalikach nerkowych oraz wpływają depresyjnie na układ naczynioruchowy i oddechowy. Barbiturany nasilają działanie niektórych leków przeciwbólowych, same jednak nie powodują zmniejszenia odczuwania bólu. Niektóre z tych substancji wykazują silne działanie przeciwdrgawkowe. W przypadku przyjęcia małej dawki barbituranów pojawiają się stany relaksacji, euforia na kształt marzeń sennych, uspokojenie i niezręczność ruchowa. Duże dawki powodują pobudzenie przechodzące w senność, przyćmienie świadomości, lęki, pogorszenie zdolności dokonywania oceny, nieznaczne zwiększenie euforii (występującej już w przypadku zażycia małej dawki), utratę koordynacji ruchów, zawroty, zaniki pamięci, niewyraźną mowę, ogólne znieczulenie. Barbiturany są substancjami silnie uzależniającymi, a przy ich dłuższym stosowaniu pojawia się uzależnienie zarówno fizyczne jak i psychiczne. Szybki wzrost tolerancji powoduje częste zwiększanie przyjmowanej dawki, jednak pełne uzależnienie pojawia się dopiero po kilkumiesięcznym zażywaniu dużych dawek. Po odstawieniu substancji pojawia się bezsenność połączona z niepokojem czy majaczeniem, czasem halucynacje, urojenia. Następuje wzrost temperatury ciała, drżenia mięśniowe, które mogą się przerodzić w napady drgawkowe, a nawet ataki padaczkowe. Do zewnętrznych oznak użycia tej substancji należą maskowata twarz, spowolnienie ruchów, zaburzona koordynacja ruchowa, niewyraźna mowa, początkowo zwężone a następnie rozszerzone źrenice, oczopląs. Wśród barbituranów wyróżnia się różne grupy tych substancji, ze względu na właściwości oraz czas ich działania.
Alkohol
Alkohol etylowy jest jedną z najczęściej stosowanych substancji psychoaktywnych. Szybko wchłania się on z układu pokarmowego, już w ciągu 5-10 minut po spożyciu jest wykrywalny we krwi. W ciągu 15 minut wchłonięciu ulega połowa zażytej dawki. Po jakimś czasie od stabilizacji jego stężenia w tkankach, rozpoczyna się proces jego usuwania. W 90% jest to eliminacja enzymatyczna i jedynie w 10% usunięcie w postaci niezmienionej z moczem i powietrzem wydychanym. Jest on metabolizowany w komórkach wątrobowych przy udziale enzymów MEOS, dehydrogenazy alkoholowej oraz katalazy. Jest to środek odurzający o działaniu narkotycznym. Zażycie 150-250g w krótkim czasie może się skończyć śmiercią, ale są to rzadkie przypadki i najczęściej uwarunkowane innymi czynnikami takimi jak choroby układu krwionośnego. Etanol działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. W małych dawkach (30-35ml) powoduje stan pobudzenia, przyspieszone bicie serca, rozszerzenie źrenic, brak uczucia zmęczenia i ogólną poprawę nastroju. W przypadku zażycia większych dawek występuje stan silnego zamroczenia, utrata sprawności ruchowej, problemy z utrzymaniem równowagi i kontrolą własnych emocji. W skrajnych przypadkach następuje całkowita utrata świadomości, zaniki pamięci, brak zdolności koncentracji i oceny sytuacji, widzenie i mowa stają się nieostre. Ponadto następuje brak zdolności logicznego myślenia, co często jest przyczyną zachowań agresywnych oraz impulsywnych. Systematyczne zażywanie etanolu powoduje fizyczne uzależnienie, a odstawienie lub zmniejszenie zażywanej dawki prowadzi do wystąpienia objawów zespołu abstynencyjnego. U około 5% następuje stan zaburzeń świadomości z iluzjami, omamami i urojeniami, trwający do tygodnia. Spożywanie alkoholu jest przyczyną spowolnienia aktywności ośrodkowego układu nerwowego, co prowadzi do odczuwania odprężenia i zwiększonej pewności siebie, pomimo zaburzonej koordynacji ruchowej i mowy. Występuje złudne uczucie ciepła, którego przyczyną jest przyspieszenie krążenia i rozszerzenie naczyń krwionośnych. Wyjście na mróz po zażyciu alkoholu może więc prowadzić do hipotermii oraz zgonu. Zażywanie etanolu może ponadto wywołać ostry nieżyt żołądka, a także doprowadzić do groźnego krwotocznego zapalenia żołądka. Ponadto następuje odwracalne stłuszczenie wątroby, a po wielu latach picia nieodwracalna marskość wątroby oraz zaburzenie procesów detoksykacji. Zmniejszona jest sprawność układu odpornościowego, a w wyniku picia w czasie ciąży u dziecka jest ryzyko wystąpienia alkoholowego zespołu płodowego czy encefalopatii alkoholowej. Oprócz tego wzrasta ryzyko zachorowalności na raka dna jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, wątroby, a prawdopodobnie również i raka piersi, okrężnicy oraz odbytnicy.
Bibliografia:
Dostęp do wszystkich stron internetowych: [05.07.2020]
https://epodreczniki.pl/a/uzaleznienia/Do63k2pYq
https://pl.wikipedia.org/wiki/Etanol
https://noizz.pl/zdrowie/5-najbardziej-uzalezniajacych-substancji-na-swiecie/lq0p6nf
https://www.focus.pl/artykul/5-najbardziej-uzalezniajacych-substancji-co-robia-z-twoim-mozgiem
Strona zrobiona w kreatorze stron internetowych WebWave
alicjaolgaadamczuk@gmail.com
Wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa - Użycie niekomercyjne 4.0.